మన దేశంలో పులుల గర్జనలు మరోసారి గంభీరంగా వినిపిస్తున్నాయి. ప్రపంచంలోని పులుల్లో సగానికి పైగా భారత్‌లోనే ఉండటం విశేషం. ఒకప్పుడు అంతరించిపోయే దశకు చేరిన ఈ గంభీర వన్యప్రాణుల సంఖ్య గణనీయంగా పెరిగింది, దశాబ్దాల కృషి ఫలించడమే ఇందుకు కారణం. ప్రాజెక్ట్‌ టైగర్‌ ప్రపంచంలోనే అత్యంత విజయవంతమైన వన్యప్రాణుల సంరక్షణ కార్యక్రమాల్లో ఒకటిగా నిలిచింది. ప్రపంచ పులుల దినోత్సవం సందర్భంగా, భారత్‌లో పులుల సంరక్షణ చరిత్ర, దాని విజయాలు ఆసక్తికరంగా, గర్వకారణంగా నిలుస్తున్నాయి.

వందేళ్ల క్షీణత నుంచి ఉద్ధరణ

20వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో భారత్‌లో సుమారు 40,000 పులులు ఉన్నాయని అంచనా, కొందరు నిపుణులు ఈ సంఖ్య లక్షకు పైగానే ఉండొచ్చని అంటారు. అయితే, రాజులు, రాజకీయ ప్రముఖులు పులుల వేటను గొప్పగా భావించడం, పులి అవయవాలు ధరిస్తే శుభం జరుగుతుందనే మూఢనమ్మకాలు వాటి సంఖ్యను గణనీయంగా తగ్గించాయి. 1972 నాటికి దేశంలో కేవలం 1,827 పులులు మిగిలాయి—70 ఏళ్లలో 95% జనాభా క్షీణించింది. ఈ పరిస్థితి అడవులు, పర్యావరణ వ్యవస్థ మనుగడకు ముప్పుగా మారింది. ఈ నేపథ్యంలో 1973లో కేంద్ర ప్రభుత్వం ప్రాజెక్ట్‌ టైగర్‌ను ప్రారంభించింది. బెంగాల్‌ టైగర్‌ జాతిని, వాటి సహజ ఆవాసాలను కాపాడటమే ఈ ప్రాజెక్టు లక్ష్యం.

9 నుంచి 58 రిజర్వుల వరకు: ఒక అద్భుత ప్రయాణం

ప్రాజెక్ట్‌ టైగర్‌ కోర్‌, బఫర్‌ జోన్‌ వ్యూహంతో పులుల ఆవాసాలను సంరక్షించింది. కోర్‌ జోన్లలో పూర్తిగా పులుల నివాసం, బఫర్‌ జోన్లలో పరిమిత మానవ సంచారంతో టైగర్‌ రిజర్వులను ఏర్పాటు చేశారు. 1972 వన్యప్రాణుల పరిరక్షణ చట్టం ప్రకారం స్థాపించిన నేషనల్‌ టైగర్‌ కన్సర్వేషన్‌ అథారిటీ (ఎన్‌టీసీఏ) సంరక్షణ, నియంత్రణ, నిధుల పంపిణీని పర్యవేక్షిస్తోంది. 1973లో తొమ్మిది రిజర్వులతో ఆరంభమైన ఈ కార్యక్రమం, 50 ఏళ్లలో 18 రాష్ట్రాల్లో 58 రిజర్వులకు విస్తరించింది, మొత్తం 79,714 చ.కి.మీ. విస్తీర్ణంతో. 2006లో 1,411కి పడిపోయిన పులుల సంఖ్య, 2022 నాటికి 3,682కు చేరింది. అక్రమ వేటను అరికట్టడానికి డ్రోన్‌లు, శాటిలైట్‌ ట్రాకింగ్‌, అత్యాధునిక కెమెరా ట్రాప్‌ల వంటి సాంకేతికతను ఉపయోగించడం ఈ విజయంలో కీలకం. ఈ కార్యక్రమం ఫలితంగా పులుల సంఖ్య క్రమంగా పెరిగింది

• 2006: 1,411
• 2010: 1,706
• 2014: 2,226
• 2018: 2,967
• 2022: 3,682

ఈ విజయం వెనుక అక్రమ వేట నియంత్రణ, డ్రోన్‌లు, శాటిలైట్ ట్రాకింగ్, ఏఐ ఆధారిత కెమెరా ట్రాప్‌ల వినియోగం ఉన్నాయి. ప్రతి నాలుగేళ్లకు జరిగే అఖిల భారత టైగర్ సెన్సస్‌లో 26,000 కెమెరా ట్రాప్‌లతో 4 లక్షల చ.కి.మీ. అడవులను సర్వే చేస్తారు.

ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో పులుల ఆవాసాలు

నాగార్జునసాగర్-శ్రీశైలం టైగర్ రిజర్వు (NSTR)

నల్లమలై పర్వత శ్రేణుల్లో 3,727.50 చ.కి.మీ. విస్తీర్ణంలో విస్తరించిన NSTR, ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో అతిపెద్ద టైగర్ రిజర్వు. అట్మాకూరు, మార్కాపూర్, నంద్యాల, గిద్దలూరు డివిజన్లతో కూడిన ఈ రిజర్వు 1983లో టైగర్ రిజర్వు హోదా పొందింది. రాజీవ్ గాంధీ, గుండ్ల బ్రహ్మేశ్వరం వన్యప్రాణి సంరక్షణ కేంద్రాలు దీని కోర్ జోన్‌లు. ఉష్ణమండల మిశ్రమ ఆకురాలు, తేమతో కూడిన ఆకురాలు అడవులు, బంబూ, గడ్డి జాతులు ఇక్కడ సమృద్ధిగా ఉన్నాయి.

NSTRలో పులుల సంఖ్య:

• 2017-18: 48
• 2019-20: 63
• 2020-22: 73
• 2022-23: 80
• 2023-24: 87

2024-25 ఫేజ్ IV కెమెరా ట్రాపింగ్ ద్వారా పులుల సంఖ్య లెక్కింపు కొనసాగుతోంది. 2026 అఖిల భారత టైగర్ లెక్కింపు అక్టోబర్ నుంచి ప్రారంభమవుతుంది. ఈ రిజర్వు విస్తీర్ణాన్ని 5,442.83 చ.కి.మీ.కి విస్తరించే ప్రతిపాదనలు కేంద్రానికి పంపబడ్డాయి.

నల్లమల-సేషాచలం కారిడార్

నంద్యాల, ప్రకాశం, నెల్లూరు, కడప, అన్నమయ్య, తిరుపతి జిల్లాల్లో 6,000 చ.కి.మీ.లో విస్తరించిన ఈ కారిడార్, పులుల ఆవాసానికి అనువైన ప్రాంతం. లంకమల్లేశ్వర, పెనుసుల నరసింహ వన్యప్రాణి సంరక్షణ కేంద్రాలు ఇక్కడ ఉన్నాయి. NSTR నుంచి పులులు ఈ కారిడార్ ద్వారా సంచరిస్తూ తమ ఆవాసాలను విస్తరిస్తున్నాయి. ఈ కారిడార్ అభివృద్ధి పులుల జనాభా విస్తరణకు కీలకం.

పాపికొండ నేషనల్ పార్క్

ఏలూరు, ఆల్లూరి సీతారామరాజు జిల్లాల్లో 1,100 చ.కి.మీ.లో విస్తరించిన పాపికొండల నేషనల్ పార్క్‌లో ఛత్తీస్‌గఢ్, ఒడిశా నుంచి వచ్చే తాత్కాలిక పులులు సంచరిస్తాయి. ఈ ప్రాంతం పులులకు సహజ ఆవాసంగా మారుతోంది.

మచ్లి: రణథంబోర్‌ రాణి

రాజస్థాన్‌లోని రణథంబోర్‌ టైగర్‌ రిజర్వులో నివసించిన మచ్లి ప్రపంచంలో అత్యధికంగా ఫొటో తీసిన పులిగా ప్రసిద్ధి. రెండేళ్ల వయస్సు నుంచే వేటలో దిట్టమైన మచ్లి, 14 అడుగుల మొసలిని చంపి వన్యప్రాణుల ప్రపంచంలో సంచలనం సృష్టించింది. ఈ పోరులో రెండు దంతాలు కోల్పోయినా, దాని ధైర్యం ప్రపంచవ్యాప్తంగా గుర్తింపు పొందింది. ఐదుసార్లు గర్భం దాల్చి, 11 పిల్లలను కని, రణథంబోర్‌లో పులుల సంఖ్య పెరుగుదలకు కీలక పాత్ర పోషించింది. ‘రణథంబోర్‌ రాణి’గా పిలిచే మచ్లి 2016లో మరణించినప్పటికీ, దాని వారసత్వం ఇప్పటికీ స్ఫూర్తినిస్తోంది.

పులుల సంరక్షణ ఎందుకు ముఖ్యం?

పర్యావరణ వ్యవస్థలో పులుల పాత్ర అమూల్యం. పులులు ఉన్న అడవులు బలమైనవి, నీటి వనరులు, పచ్చదనం, ఇతర వన్యప్రాణులకు కేంద్రంగా ఉంటాయి. పులుల సంరక్షణ అంటే అడవులు, నీరు, ప్రకృతి సంరక్షణ. ఒక అడవిలో పులి ఉండటం ఆరోగ్యవంతమైన పర్యావరణానికి సూచిక. అడవులు స్థిరంగా ఉంటే ఆక్సిజన్‌ అందుతుంది, మానవ మనుగడ భద్రమవుతుంది. అయినప్పటికీ, అక్రమ వేట, అటవీ నిర్మూలనం వల్ల పులులు ఇప్పటికీ ప్రమాదంలో ఉన్నాయి. స్థానిక సముదాయాలతో కలిసి, పర్యాటకంలో సమతుల్యత, అవగాహన కార్యక్రమాలు ఈ సవాళ్లను అధిగమించడంలో కీలకం.

భారత్‌లో టైగర్‌ రిజర్వులు: 58

• • మొట్టమొదటి రిజర్వు: జిమ్‌ కార్బెట్‌ నేషనల్‌ పార్క్‌, ఉత్తరాఖండ్‌

  • అతి పెద్ద రిజర్వు: నాగార్జునసాగర్‌–శ్రీశైలం, 3,296 చ.కి.మీ.

  • అతి చిన్న రిజర్వు: బోర్‌ టైగర్‌ రిజర్వు, మహారాష్ట్ర, 816 చ.కి.మీ.

  • ఎక్కువ రిజర్వులున్న రాష్ట్రం: మధ్యప్రదేశ్‌ (9)

  • అత్యధిక పులులున్న రిజర్వు: జిమ్‌ కార్బెట్‌, 260 పులులు

  • కొత్త రిజర్వులు: 2022లో రామ్‌గఢ్‌ విషధారి (బీహార్‌), 2024లో గురు ఘసీదాస్‌ (ఛత్తీస్‌గఢ్‌) టైగర్‌ రిజర్వులు ఏర్పాటయ్యాయి.

  • విశేషం: కాజీరంగా టైగర్‌ రిజర్వు (అస్సాం)లో పులులు, ఖడ్గమృగాలు ఒకే చోట సహజీవనం చేస్తాయి, ఇది ప్రపంచంలోనే అరుదైన దృశ్యం.

ఆసక్తికర విషయాలు

• • పులుల గణన: అఖిల భారత టైగర్ సెన్సస్‌లో 26,000 కెమెరా ట్రాప్‌లతో 4 లక్షల చ.కి.మీ. అడవులను సర్వే చేస్తారు.

  • ప్రత్యేక గీతలు: పులుల గీతలు మానవ వేలిముద్రల్లాంటివి, ప్రతి పులికి ప్రత్యేక నమూనా ఉంటుంది.

  • స్థానిక సహకారం: టైగర్ రిజర్వుల సమీపంలోని గిరిజన, స్థానిక సముదాయాలు సంరక్షణలో భాగస్వామ్యం అవుతున్నాయి.

  • సాంకేతికత: డ్రోన్‌లు, శాటిలైట్ ట్రాకింగ్, ఏఐ ఆధారిత మానిటరింగ్‌తో అక్రమ వేటను అరికడుతున్నారు.

  • పర్యాటక ప్రభావం: రణథంబోర్, కాజీరంగా, NSTR వంటి రిజర్వులు పర్యాటక ఆకర్షణలుగా స్థానిక ఆర్థిక వ్యవస్థకు ఊతమిస్తున్నాయి.

  • పులుల విహారం: కాజీరంగా రిజర్వులో పులులు, ఏకశృంగ ఖడ్గమృగాలు ఒకే ప్రాంతంలో సహజీవనం చేయడం ప్రపంచంలోనే అరుదైన దృశ్యం.

  • మచ్లి వారసత్వం: మచ్లి యొక్క 11 పిల్లలు రణథంబోర్‌లో పులుల జనాభా సాంద్రతను పెంచడంలో కీలకం, దాదాపు సగం రిజర్వు జనాభా దాని వంశానికి చెందినది.